Opinie: Over het coronavaccin is veel onzeker, maar het debat wordt steeds stelliger: hou daarmee op
Een zeer ingewikkeld epidemiologisch en maatschappelijk probleem vereenvoudigen tot één schuldige partij, de ‘ongevaccineerden’, helpt het moeilijke gesprek over leven met corona niet. Hoog tijd dat iedereen in de media, politiek en gezondheidszorg inzet op een rustiger gesprek.
Jona Walk
Confrontatie tussen een man die pro-vacccinatie is (midden) en tegenstanders van vaccinatie in de gele hesjes bij prikbus in Lekkerkerk.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant
‘Omdat jij je niet laat vaccineren, kan ik straks nooit meer naar een festival’, hoor ik de ene vriendin tegen de andere zeggen. Het liefst wil ik mijn biertje neerzetten, een servet pakken en met diagrammen van virussen, antistoffen en cellen aan haar uitleggen waarom het allemaal niet zo simpel is. Als gigantische nerd – gepromoveerd op vaccinonderzoek – vind ik niets leuker dan een monoloog houden over ons afweersysteem, maar ik besluit mijn college immunologie dit keer achterwegen te laten zodat mijn vrienden kunnen genieten van hun drankjes. Dat dit eens wordt gezegd op een terrasje in de zon is niet zo erg, hou ik mezelf voor. Toch is haar gefrustreerde uiting in essentie gebaseerd op wat onze minister van Volksgezondheid, vele artsen en de meerderheid van de stemmen in de media zeggen, en het is allesbehalve een onschuldige stelling.
Concept
Het idee dat we een bepaalde vaccinatiegraad in de hele populatie moeten behalen komt oorspronkelijk van het concept van ‘groepsimmuniteit’: wanneer voldoende mensen zijn beschermd door vaccinatie of doorgemaakte infectie, kunnen sommige virussen zich niet meer verspreiden en verdwijnen ze. We kennen dit allemaal van de pokken, polio en de mazelen, en een vergelijking tussen deze ziekten en covid-19 wordt vaak gemaakt, ook door mensen die eigenlijk beter zouden moeten weten.
Complexer
Want voor covid-19 is het allemaal veel complexer. We hebben te maken met een muterend virus dat ook dieren kan infecteren, en een vaccin dat vooral ziekte, en niet besmetting, voorkomt. Er is nog veel onzeker over wat de bijdrage van vaccinatie aan het bestrijden van covid-19 op de midden- en lange termijn zal zijn. We weten niet hoe lang de afweer na vaccinatie blijft bestaan. Of de bescherming tegen ernstige klachten behouden blijft voor nieuwe varianten, in welke mate vaccinatie de besmettelijkheid doet afnemen en of het mogelijk is om te beschermen tegen eventuele varianten doormiddel van ‘boosters’ of nieuwe vaccins.
Wat in ieder geval wel duidelijk is: het geheel weg krijgen van het virus door vaccinatie is op de korte termijn onhaalbaar en natuurlijke immuniteit na besmetting beschermt ten minste even goed als vaccinatie.
Dit zijn niet per se argumenten tegen vaccinatie, maar in de stelling van mijn vriendin gaat alle complexiteit en wetenschappelijke onzekerheid verloren. Een zeer ingewikkeld epidemiologisch en maatschappelijk probleem wordt vereenvoudigd tot één schuldige partij, namelijk de ‘ongevaccineerden’. Ik kan goed begrijpen hoe verleidelijk deze insteek is, want zo hoeven we de echt moeilijke vragen nog niet te bespreken.
Bespreekbaar
Als covid-19 onder ons blijft, wat betekent dat voor de zorg? Als we met 7 miljard mensen op deze planeet wonen en ook steeds langer willen blijven leven, hoeveel van onze vrijheid zijn we dan bereid in te leveren in naam van volksgezondheid? Als we weer willen leven zoals voor corona, zijn we dan bereid meer infecties en misschien overlijdens te accepteren?
In plaats van deze zware onderwerpen bespreekbaar te maken, kiezen we voor wat op het eerste gezicht een makkelijkere oplossing lijkt. Het is ook verleidelijk voor mij, als arts die covid-zorg levert, bezorgde burger en groot voorstander van vaccins in het algemeen.
Het is zeer verleidelijk, maar het is niet terecht. Het is een harde, ongenuanceerde stelling, die enkel is gebaseerd op modellen met dubieuze aannames en beperkt wetenschappelijk bewijs. Het gaat voorbij aan het recht van de individuele patiënt om in overleg met zijn of haar arts te kiezen voor een medische behandeling met voordelen, bijwerkingen en risico’s. Maar nog veel riskanter: het schuift een maatschappelijk probleem af op een specifieke groep die in het huidige systeem weinig effectief tegenspraak kan bieden. En het escaleert snel.
Nationale discussie
Wat wellicht begon als pittige gesprekken binnen families en vriendengroepen, loopt nu uit op een nationale discussie over het inperken van de rechten van ‘ongevaccineerden’. Twee vriendinnen op een terras kan het worden vergeven als ze door onwetendheid een complex probleem met veel wetenschappelijke onzekerheid reduceren tot een onterecht eenvoudige stelling, maar die stelling hebben ze niet zelf bedacht.
Vaccinatie tegen covid-19 heeft, terecht of onterecht, een jaar lang op de voorgrond gestaan van ieder tv-programma, in elke krant en op alle socialemediaplatforms. Maar de toon van het huidige narratief veroorzaakt angst aan beide kanten, zonder dat het enig onderliggend probleem oplost. Elke dag bevestigen nieuwe onderzoeken dat de langetermijnwerkzaamheid van deze vaccins bij een muterend virus op zijn best onzeker is. Desondanks wordt het debat juist steeds stelliger, minder genuanceerd en minder bruikbaar om mensen daadwerkelijk te informeren over nieuwe gegevens.
Politici, journalisten en algemene artsen hoeven niet allemaal diepgaande kennis te hebben van de immunologie en de onzekerheden rondom de ‘real world’ en langetermijneffectiviteit van vaccins. En Gezondheidsraad- en OMT-leden hoeven niet alle antwoorden te hebben wanneer het wetenschappelijk onderzoek nog loopt. Maar hun uitspraken kunnen onze samenleving wel onnodig polariseren. Nu is het moment voor iedereen in de gezondheidszorg, media en politiek om in te zetten op een rustiger gesprek, waarin harde stellingen worden vervangen door open erkenning van onzekerheid en waarin alle Nederlandse burgers worden gerespecteerd.
Jona Walk is internist in opleiding. Tevens is zij gepromoveerd immunoloog
